Lokaritgerðin mín í Menntaskólanum við Sund fjallaði um ofbeldi lögreglu á Íslandi gagnvart börnum og afleiðingar þess. Í tengslum við það verkefni tók ég viðtal við Helga Gunnlaugsson afbrotafræðing og ræddum við meðal annars um hvernig lögreglan þarf að haga sér í kringum börn, til dæmis að hafa það að leiðarljósi að þau séu ekki stimpluð sem glæpamenn.
,,Ég held að það sé klárt að lögreglan þarf að koma öðruvísi fram við börn en fullorðna og beita fortölum, ræða málin og forðast að nota valdbeitingu sem misbýður börnum. Jafnframt þarf að hafa í huga að börn geta líka verið í alvarlegu ástandi og verið hættuleg sjálfum sér eða öðrum. Það geta komið upp kringumstæður þar sem lögregla þarf að beita valdi til að hafa stjórn á aðstæðum. En að sjálfsögðu eiga börn ákveðin réttindi sem gilda ekki hjá fullorðnum og lögreglumönnum ber því skylda til að koma fram við börn á annan hátt en við fullorðna,” segir Helgi.
Persónuvandi og vímuefni hættulegur kokteill
,,Í opinberum gögnum má sjá að lögreglan hefur haft afskipti af mörgum börnum fyrir einhversskonar lögbrot. En þegar lögreglan er farin að þurfa að hafa afskipti af börnum í annað, þriðja eða fjórða sinn, þá er hægt að sjá visst félagslegt mynstur. Þá eru það börn sem eru utanveltu í skóla, ekki í vinnu og eru á jaðrinum í samfélaginu.” Helgi segir að börn sem eiga í hættu á að misnota áfengi og fíkniefni komi oft á tíðum úr brotnum fjölskyldum, hafa upplifað mörg búsetuskipti og eiga þar af leiðandi erfitt með að festa rætur.
,,Þau eiga því oft á tíðum við persónulegan vanda að stríða, oft vegna allra þessara erfiðu aðstæðna og eru svo kannski undir áhrifum vímuefna í þokkabót. Persónuvandi og vímuefni er hættulegur kokteill. Allt þetta blandast saman og þá getur fólk orðið stjórnlaust. Lögreglan fer að beita fortölum sem duga ekki og síðan að nota valdbeitingu sem börnin upplifa sem árás á sig.
Það getur líka verið þannig að þessir krakkar eru komnir í sigtið og þá er fylgst meira með þeim og athugað hvar þeir eru. Þá hefur lögreglan oft afskipti af þeim og krökkunum finnst að þau lendi í meiri afskiptum en þyrfti. Þau eru ekki að gera neitt af sér, en samt er lögreglan að abbast upp á þau. Börnum finnst vera freklega gengið á sinn rétt.”
Í rannsókninni tók ég viðtöl við fjóra einstaklinga sem allir höfðu orðið fyrir ofbeldi lögreglu þegar þeir voru undir 18 ára aldri. Tveir þeirra voru 12-17 ára gamlir þegar þeir lentu í ítrekuðum afskiptum lögreglu og urðu fyrir mjög neikvæðri reynslu. Þeir koma báðir af heimilum þar sem var mikil óregla og ofbeldi. Báðir segja að þeir hafi upplifað fordóma lögreglu í sinn garð og fundist þeir ekki vera í sömu stöðu og önnur börn til að verja sig. Þeir lýstu báðir kvíða og hræðslu við lögregluna.
Dálítið ein á báti
,,Börn með veikt bakland hafa veikari eða takmarkaðri bjargir til að verja sig. Það er nokkuð ljóst. Þetta er hópur sem á ekki mörg hús að venda og hefur ekki marga talsmenn. Þau fá lítinn stuðning heima hjá sér og þekkja kannski ekki allar þær leiðir hjá hinu opinbera sem stendur þeim til boða. Þau eru dálítið ein á báti. Börn sem hafa sterkara bakland geta oft á tíðum komið sínum málum betur í gegnum kerfið heldur en aðrir. Stuðningur heimilis og fjölskyldu er mjög mikilvægur í lífi allra barna. Félagslega umgjörðin þarf að vera traust, því þegar eitthvað bjátar á skiptir þessi stuðningur miklu máli.”
Ein af aðalspurningum rannsóknarinnar var hvort eigi að skilgreina börn sem afbrotamenn. Hvort sú skilgreining samræmist þeirri stefnu að betra unglinga sem brjóta af sér og hjálpa þeim í staðinn fyrir að henda þeim inn á Litla Hraun. ,,Það er þetta sem menn hafa áhyggjur af. Þessi hópur hefur verið að fá stimpil fyrir að vera afbrotaunglingar og á erfitt með að losna út úr þeim aðstæðum vegna þessa stimpils.
Ef þú ert ungmenni og ert að brjóta af þér eða hefur lent í einhverjum vandræðum, þá færðu á þig stimpil af hálfu samfélagsins og ert skilgreindur sem afbrotaunglingur eða vímuefnasjúklingur. Yfirvöld eru meðvituð um þetta og hvernig þau eiga að umgangast börn sem eru í vanda til að koma í veg fyrir að þessi börn séu útskúfuð úr samfélaginu. Yfirvöld reyna að koma fram við börn sem brjóta af sér á þann veg að þau verði ekki fyrir skaða sem hefur langvarandi áhrif á sjálfsmynd, hegðun eða viðhorf.”
Urðu fyrir ofbeldi vegna fordóma
Þrír af fjórum viðmælendum mínum sem höfðu orðið fyrir ofbeldi lögreglu töldu lögregluna vera með fordóma gagnvart börnum sem eiga sér færri málsvara en aðrir. Þeir höfðu þá annaðhvort upplifað þá á eigin skinni eða orðið vitni að hegðun lögreglu sem gaf vísbendingar um fordóma.
Penni: Sólrún Freyja Sen
Eftirfarandi aðilar styrktu útgáfu Framhaldsskólablaðsins:
Akrahreppur
Alþýðusamband Íslands
Apótek Vesturlands
Bifreiðaverkstæði KS
Fellabær
Fjölbraut Garðabæ
Fjölbrautarskóli Suðurnesja
Framhaldsskólinn á Laugum
Garðabær
Góa Linda
Kaupfélag Skagfirðinga
Menntakólinn á Ísafirði
Menntaskóli Akureyrar
Menntaskóli Borgarfjarðar
Menntaskólinn Laugarvatni
Menntaskólinn við Sund
Netto
Samhentir
Samstaða stéttarfélag
Síldarvinnslan
Sólrún ehf
Stofnun Árna Magnússonar
Sveitafélagið Ölfus
Verkfræðingafélag Íslands
Bakkaflöt River Rafting
Bolungarvíkurkaupstaður
DMM Lausnir
Dýralæknirinn
Fagtækni
Fljótdalshérað
Flugger ehf
Fossvélar ehf
Framhaldsskólinn á Húsavík
Friðrik Jónsson ehf
Hnýfill
Höfðakaffi
Litlalón ehf
Menntaskólinn Egilsstöðum
Norðurpóll
Promes Dalvík ehf
Rúnar Óskarsson
Set
Trésmiðja Helgi Gunnarssonar
